Tăng thân nhiệt cơ thể: Nguyên nhân, triệu chứng và phòng ngừa

Thời tiết nóng bức có thể gây ra những rủi ro sức khỏe đặc biệt cho người lớn tuổi, trong đó có tăng thân nhiệt. Vậy nguyên nhân nhiệt độ cơ thể tăng là gì? Xử lý ra sao? Phòng ngừa như thế nào? Bài viết sau sẽ giải đáp tình trạng này.

Tăng thân nhiệt là gì?

Tăng thân nhiệt là tình trạng nhiệt độ cơ thể cao bất thường, ngược lại với hạ thân nhiệt. Tăng thân nhiệt xảy ra khi nhiệt độ cơ thể >38°C.

Con người thuộc nhóm động vật hằng nhiệt, nhiệt độ cơ thể luôn được giữ ổn định trong khoảng từ 36,5°C-37,5°C. Khi có các tác động ngoại môi (môi trường bên ngoài) và nội môi (bên trong cơ thể như nhiễm trùng, mất nước, thuốc…), cơ thể sẽ có các cơ chế điều hoà nhằm ổn định nhiệt độ cơ thể. Khi nhiệt độ cơ thể nằm ngoài giá trị bình thường sẽ gây hại cho cơ thể, đặc biệt khi có sự thay đổi nhiệt độ đột ngột trong thời gian ngắn. (1)

Tăng thân nhiệt phổ biến như thế nào?

Từ 2004-2018, trung bình mỗi năm có 702 ca tử vong liên quan đến nhiệt xảy ra ở Hoa Kỳ. Các vận động viên, người lao động ngoài trời, học viên quân sự, trẻ sơ sinh và người già là đối tượng nguy cơ cao bị tăng thân nhiệt.

Nguyên nhân nhiệt độ cơ thể tăng

Nguyên nhân tăng thân nhiệt thường do tác động của môi trường (nhiệt độ môi trường quá nóng, độ ẩm, sức gió…) hoặc do tác động động bên trong cơ thể (vận động thể chất quá mức, thiếu nước, nhiễm trùng, bệnh…). Các nguyên nhân do môi trường thường làm nhiệt độ cơ thể thay đổi đột ngột trong thời gian ngắn, cơ thể không kịp thích nghi, dẫn đến sốc nhiệt, thậm chí tử vong.

Mồ hôi có cơ chế làm mát tự nhiên của cơ thể nhưng đôi khi đổ mồ hôi không đủ để giữ nhiệt độ cơ thể bình thường và nhiệt độ cơ thể tăng lên. Vận động thể chất trong thời tiết nóng, ẩm là nguyên nhân phổ biến nhất gây tăng thân nhiệt.

Triệu chứng khi cơ thể bị tăng thân nhiệt

Các triệu chứng phổ biến khi tăng thân nhiệt bao gồm:

1. Chuột rút

Chuột rút do nhiệt thường gây đau, căng, co thắt cơ đột ngột ở bàn chân, bắp chân, đùi, bàn tay hoặc cánh tay. Cơ bắp có thể bị đau sau khi chuột rút qua đi.

2. Kiệt sức

Các triệu chứng của kiệt sức vì nóng bao gồm:

• Mờ mắt.
• Chóng mặt.
• Thở nhanh hoặc nhịp tim nhanh.
• Mệt mỏi.
• Đau đầu.
• Chóng mặt hoặc ngất xỉu.
• Huyết áp thấp.
• Đau nhức cơ hoặc chuột rút.
• Buồn nôn và nôn mửa.

Các triệu chứng của say nắng thường tương tự như kiệt sức vì nóng, nhưng có thể bao gồm:

• Da khô, không đổ mồ hôi.
• Mất thăng bằng.
• Mê sảng (lú lẫn hoặc mất phương hướng).
• Da nóng, ửng đỏ hoặc da rất nhợt nhạt.
• Huyết áp thấp hoặc cao.
• Co giật.

Người bị say nắng có thể bị sốc, hôn mê, suy nội tạng hoặc tử vong. Nếu gặp các triệu chứng say nắng, người bệnh nên đến bệnh viện ngay.

Các loại tình trạng tăng thân nhiệt thường gặp

Tăng thân nhiệt là một nhóm bệnh do nhiệt, từ nhẹ đến nặng, bao gồm:

1. Chuột rút do nhiệt

Chuột rút cơ xảy ra khi mất nhiều chất điện giải (muối và các chất quan trọng khác trong dịch cơ thể) qua mồ hôi. Chuột rút do nhiệt thường xảy ra ở cánh tay, bàn tay, cẳng chân và bàn chân.

2. Kiệt sức vì nóng

Kiệt sức vì nóng nghiêm trọng hơn, nhiệt độ cơ thể có thể lên tới 40°C, có thể dẫn đến say nắng.

3. Rôm sảy

Nếu đổ nhiều mồ hôi trong thời tiết nóng ẩm, người bệnh có thể bị kích ứng da hay rôm sảy. Triệu chứng bệnh trông giống như một cụm mụn nhỏ, đỏ hoặc mụn nước. Rôm sảy thường phát triển ở nếp gấp khuỷu tay, dưới ngực, gần háng hoặc trên ngực và cổ.

4. Căng thẳng do nhiệt

Căng thẳng do nhiệt có thể xảy ra nếu làm việc trong điều kiện nóng, bao gồm: lính cứu hỏa, thợ mỏ và công nhân xây dựng. Căng thẳng do nhiệt có thể dẫn đến kiệt sức vì nhiệt hoặc say nắng.

5. Sốc nhiệt

Loại nghiêm trọng nhất của tăng thân nhiệt là sốc nhiệt. Bệnh đe dọa tính mạng, làm nhiệt độ cơ thể tăng lên trên 40°C, gây các vấn đề ở não và các cơ quan khác. Sốc nhiệt đặc biệt nguy hiểm nếu nhiệt độ cơ thể tăng lên trên 41°C.

Ai có thể mắc chứng tăng thân nhiệt?

Bất kỳ ai cũng có thể bị tăng thân nhiệt, nhưng nguy cơ tăng lên khi: (2)

• Bị mất nước.
• Trên 65 tuổi hoặc dưới 4 tuổi.
• Hoạt động thể chất mạnh trong thời tiết nóng.
• Uống quá nhiều rượu.
• Mất cân bằng điện giải.
• Mắc một số bệnh ảnh hưởng đến khả năng đổ mồ hôi, chẳng hạn như xơ nang.
• Mắc một số bệnh về tim, phổi, thận, gan, tuyến giáp, mạch máu, thừa cân hoặc thiếu cân.
• Dùng một số loại thuốc như: thuốc lợi tiểu, thuốc kích thích, thuốc an thần, thuốc tim mạch và huyết áp.
• Mặc quần áo dày hoặc bó khi thời tiết nóng.

Tăng thân nhiệt có nguy hiểm không?

Tăng thân nhiệt cực kỳ nguy hiểm vì có thể dẫn đến tổn thương nội tạng vĩnh viễn, thậm chí tử vong trong một số trường hợp. Thời gian từ khi xuất hiện các triệu chứng tăng thân nhiệt đến khi cơ thể mất khả năng bù trừ, dẫn đến ngừng hoạt động tất cả cơ quan chỉ xảy ra trong thời gian ngắn, vài phút đến vài giờ.

Vì vậy, khi môi trường xung quanh khiến cơ thể không thoải mái (không gian kín, nóng ẩm, mùi khó chịu,…), mỗi người nên tìm nơi dễ chịu hơn, đừng cố gắng chống chịu với môi trường bên ngoài, đặc biệt với trẻ em, khi các cơ chế ổn định nhiệt độ cơ thể chưa phát triển hoàn thiện.

Khi nào cần gặp bác sĩ?

Liên hệ với bác sĩ nếu bản thân hoặc người khác xuất hiện các triệu chứng:

• Sốt cao.
• Khó khăn khi đi lại, thở hoặc nói.
• Đổ mồ hôi quá nhiều.
• Mất ý thức.
• Bối rối hoặc mất phương hướng.

Cách sơ cứu khi bị tăng thân nhiệt không kiểm soát

Quy trình sơ cứu khi thân nhiệt tăng quá mức:

• Tìm nơi mát mẻ, thoáng khí như bóng râm, trong nhà, nơi bằng phẳng, đặt người bệnh nằm thoải mái trên mặt phẳng, tư thế đầu thấp (tăng tưới máu não, giảm tổn thương thần kinh).
• Dùng 150-180 lít nước + 15kg đá (nhiệt độ nước dưới 15°C) để ngâm, khi ngâm nước lạnh, chú ý để hở cổ và đầu nạn nhân lên trên nước. Ngâm nạn nhân cho đến khi nhiệt độ trực tràng đo được dưới 39 độ C hoặc thấy nạn nhân rét run.
• Nếu không có điều kiện ngâm vào nước lạnh, có thể tận dụng các phương pháp làm mát tại chỗ phù hợp nhất. Có thể đổ đầy đá, nước và 12 chiếc khăn vào làm mát. Đắp khăn ướt lên người nạn nhân, để nguyên vị trí trong 2-3 phút, sau đó tiếp tục làm mát khăn, thay thế bằng các khăn ướt khác.
• Tiếp tục xoay vòng sau 2-3 phút, tưới nước lạnh tiếp tục cho nạn nhân bằng vòi sen hoặc vòi nước bình thường.
• Nếu có đá nhưng không có bồn, có thể đặt người bệnh vào tấm bạt hoặc drap trải giường, đắp một lượng lớn đá lên nạn nhân rồi quấn tấm vải xung quanh.
• Cuối cùng, vận chuyển bằng xe có điều hòa nhiệt độ hoặc mở cửa sổ, có thể vừa vận chuyển vừa hạ nhiệt bệnh nhân. Lưu ý, khi sốc nhiệt, thuốc hạ sốt không có tác dụng, vì vậy không sử dụng thuốc hạ sốt cho người bệnh.

Biện pháp phòng ngừa tình trạng tăng thân nhiệt

Hầu hết các trường hợp đều có thể ngừa tăng thân nhiệt, cụ thể:

• Tránh hoạt động thể chất mạnh trong điều kiện nóng ẩm.
• Uống nước điện giải, nước muối, ví dụ: một vận động viên chạy trong 1 giờ có thể mất từ 1.300-5.500mg muối qua việc đổ mồ hôi nên có thể cho từ 1/2 đến 1 thìa muối vào đồ uống để phục hồi.
• Ở trong khu vực có máy lạnh hoặc thông gió tốt trong thời tiết nắng nóng.
• Mặc quần áo nhẹ, rộng rãi và sáng màu nếu phải ra ngoài trời nắng.
• Để cơ thể dần thích nghi với nhiệt độ nếu phải hoạt động trong thời tiết nóng do công việc hoặc chơi thể thao. Bắt đầu làm việc nhẹ hoặc tập thể dục khoảng 2 tuần trước khi làm việc nặng nhọc hoặc tập luyện với cường độ cao để cơ thể dần thích nghi với mức nhiệt tại khu vực đó. Ưu tiên làm việc vào sáng sớm khi trời mát nếu có thể.

Một số câu hỏi liên quan

1. Tăng thân nhiệt có phải là sốt không?

Tăng thân nhiệt không giống như sốt. Khi bị tăng thân nhiệt, nhiệt độ cơ thể tăng lên trên một mức nhất định, được kiểm soát bởi vùng dưới đồi (phần não kiểm soát nhiều chức năng của cơ thể). Nhưng khi bị sốt, vùng dưới đồi thực sự làm tăng nhiệt độ cơ thể trong “nỗ lực” chống lại bệnh tật hoặc nhiễm trùng.

2. Tăng thân nhiệt ác tính là gì?

Tăng thân nhiệt ác tính là một tình trạng di truyền, làm người bệnh dễ bị tăng thân nhiệt nếu sử dụng kết hợp thuốc an thần và gây mê trong các thủ thuật y tế. Lúc này, nhiệt độ cơ thể có thể tăng đột biến, gây nguy hiểm trong hoặc sau phẫu thuật. Những người bị tăng thân nhiệt ác tính xuất hiện phản ứng khi lần đầu tiếp xúc với một số loại thuốc nhất định, nhưng phổ biến hơn sau nhiều lần tiếp xúc.

Khoa Hồi sức tích cực & Chống độc (ICU), Bệnh viện Đa khoa Tâm Anh TP.HCM là đơn vị hồi sức, cấp cứu và chăm sóc tích cực cho người bệnh gặp các vấn đề nghiêm trọng, nguy kịch như: sốc, suy đa cơ quan, suy hô hấp, suy gan, suy thận, hôn mê, ngộ độc cấp, nhiễm trùng huyết nặng… hoặc người bệnh khi phẫu thuật có khả năng cao bị sốc, suy hô hấp, chảy máu sau mổ…

Khoa ICU sở hữu hệ thống máy lọc máu hiện đại, thực hiện tất cả các phương thức như: lọc máu ngắt quãng, lọc máu liên tục, thay huyết tương, lọc máu hấp phụ cho người bệnh suy thận cấp, suy thận mạn, viêm tụy cấp, viêm gan cấp, ngộ độc nặng, sốc nhiễm trùng và các bệnh liên quan đến miễn dịch (hội chứng Guillain - Barre, hội chứng HELLP, bệnh lupus ban đỏ hệ thống…)

Tăng thân nhiệt là tình trạng nhiệt độ cơ thể cao bất thường, thường do hoạt động thể chất quá nhiều trong thời tiết nóng ẩm. Trẻ sơ sinh, người già, vận động viên và người làm việc vất vả ngoài trời có nguy cơ cao nhất bị tăng thân nhiệt. Bệnh có thể từ nhẹ (chuột rút hoặc kiệt sức) đến nghiêm trọng (say nắng) và cần được chăm sóc y tế càng sớm càng tốt.